باور شیعه بر پدیده غیبت و بازگشت اخرین امامی که وعده ظهور آن در زمانی که ستم جهانی می شود اگرچه قدمتی تاریخی دارد و از عصر صفویه شدت و گسترش بیشتری یافته است و هرچند از نظر تاریخی اسنادی دال بر تولد، رشد و سپس غیبت او نیز در دست نیست، ولی در باور مسلمانان شیعه بویژه در ایران، باوری غالب هست که "میرسد روزی قهرمانی‌که زنجیر غلامان را بشکند"! در یک نکاه تاریخی بنیان های اجتماعی بسترسازی و ماندگاری چنین باوری می تواند از این قرار باشد:
💭فقر، ستم و نابرابری مستمر در جامعه که نیاز به باور کسی که منجی عالم بشریت باشد را همواره زنده و مانا نگه می دارد.
💭تقویت صنعت دین و حاکمیت دینی خاصه از عصر صفویه تاکنون و ایجاد بنیان های فکری باور به تغییر و وعده بهبود جامعه و سجایای انسانی و شکنجه و عقوبت ستمگران و ناباوران/کفار، مقوّم چنین باوری شده است.
💭موکول کردن پروژه توسعه، برابری و ستم ستیزی و ایجاد جامعه ای بدون فقر به آینده ای نامعلوم و خیالی، و ایجاد آرامش و تسلی خاطر و آلام دردمندان در وضعیت کنونی نیز از دیگر عوامل بقای چنین باوری شده است.
💭مهدویت یا باور به ظهور مهدی که مامور به هدایت مردم بسوی جامعه ای برابر و سالم است خاصه در ساختاری با حاکمیت دینی کنونی در ایران، چنان فضای ذهنی را سبب ساز شده است که در آن می توان برخی ویژگی های فکری و گرایش های تغییر اجتماعی را دید:
جامعه بطور آشکار و پنهان به تغییر وضع موجود امیدی نداشته و پدیده اصلاح، دگرگونی سیاسی و اجتماعی، اعتراض و انقلاب به پدیده هایی خنثی، بی ثمر و بی کارکرد مبدل شده و به آینده موکول شوند.
بر همین مبنای فکری و در میان برخی افراطیون حتی تلاش می شود وضع موجود مملو از ستم، نابرابری، فقر و فساد گردد تا زمان ظهور امام زمان تسریع شود!
در چنین جامعه ای، انگیزه بهبود سیاسی، مشارکت سیاسی، نگرش توسعه ای و نقش انسان در تغییر اجتماعی، بسته های نظری و ایدآلی هستند که فعلا قابلیت مصرف ندارد.
در طول حداقل چند صد سال گذشته یک نهضت بنام مشروطه که سرانجام نیز مشروعه شد و یک انقلاب اسلامی رخ داده است که نمایانگر فقدان عنصر تغییر و مشارکت بین مردم در دگرگونی ساختارهای سیاسی و اجتماعی است؛ طرفه آنکه این دو جنبش و انقلاب اخیر نیز عمدتا توسط نیروهای مذهبی هدایت شد که نقش همان امام زمان و نایبانش را برعهده داشتند.
بنظرم در جامعه ایران امروز اگرچه در میان اقشاری پدیده سکولاریزم روبه رشد است ولی باور دینی مهدویت نزد شیعیان همچنان زمینه ساز پاسیویزم و در بهترین حالت اصلاحات پراگماتیستی است که در آن نمی توان سراغ بارقه های دگرگونی اساسی را یافت. اگرچه فکر میکنم این منش و نگرش فرهنگی مختص جامعه بی شکل و توده هاست مگر در موارد طغیان های اجتماعی ماشی از فقر و ستم طبقاتی جانفرسا و رویه سازمان ها، اقشار و افراد متشکل متفاوت می تواند باشد.
علی طایفی
https://t.me/alitayefi1
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر