درباره نشریه «جامعه‌شناسی ایران»

گفتگو با رادیو آلمان درباره نشریه جامعه شناسی ایران

«جامعه‌شناسی ایران» نشریه‌ی اینترنتی در حوزه‌های ‌علمی و اجتماعی است که مقاله‌های نظری و پژوهش‌های جامعه‌‌شناختی عرضه می‌کند. مصاحبه‌ای با علی طایفی، مدیر وبسایت «جامعه‌شناسی ایران».
در کشوری که سانسور در آن حکمفرماست، سخن گفتن از مشکل‌های جامعه، دستیابی به آمار برای نشان دادن دگرگونی‌ها و روندهای موجود و نشان دادن راه برای حل مشکلها کاری است دشوار. نشریه «جامعه‌شناسی ایران» به گفته مدیر مسئول آن، علی طایفی، جامعه‌شناس ایرانی مقیم سوئد، نخستین نشریه مستقل در زمینه جامعه‌شناسی است که با استفاده از امکانات اینترنت فرصتی می‌دهد تا جامعه‌شناسان و علاقه‌مندان به مباحث جامعه‌شناسی بتوانند بدون سانسور در راه شناخت جامعه ایران گام بردارند.

دویچه‏وله: آقای طایفی، نخست لطفاً برایمان بگویید که به جز شما چه کادری دست اندرکار انتشار این نشریه است؟

علی طایفی: نشریه‏ی «جامعه‏شناسی ایران» نشریه‏ای مستقل است که در سال ۱۳۸۵، یعنی قریب چهار سال پیش، تاسیس شده است. این نشریه تا امروز همچنان با مدیریت شخص من هدایت می‏شود.
می‏توانم بگویم که به تنهایی این کار را عهده‏دار هستم. ولی بی‏تردید تلاش کرده‏ام که مشارکت بسیاری از دانش‏آموختگان جامعه‏شناسی را جذب کنم و آنان هر از گاهی مطالب خود را برای انتشار در این نشریه ارسال می‏کنند.

روی استقلال این نشریه‏ی علمی و اجتماعی تاکید کردید. می‏توانید بگویید مرزبندی نشریه در برابر چه نشریاتی صورت می‏گیرد؟

از این بابت مستقل بودن نشریه را اعلام کردم، چون این نشریه نه به یک نهاد دانشگاهی وابسته است که طبیعتا باید به نحوی از سیاست‏های یک دانشگاه و فضای علمی دولتی تبعیت کند و نه لزوماً به انجمن صنفی مانند «انجمن جامعه‏شناسی» در ایران وابسته است وبه این ترتیب استقلال خود را از نظر شخصیت حقوقی تعریف می کند. به بیان دیگر اگرچه این نشریه به نحوی شانه به شانه‏ی آن‏ها حرکت می‏کند، اما استقلال خود را از آن‏ها هم اعلام کرده است.
از سوی دیگر، از زوایای دیگر سیاسی و اجتماعی، چه از زاویه‏ی پوزیسیون و چه اپوزیسیون، یعنی چه احزاب و سازمان‏هایی که وابسته به دولت هستند و چه کسانی که در رویارویی با دولت قرار دارند، این استقلال را برای نشریه تعریف شده‏ است که احیاناً دراین میان اختلاطی در حوزه‏ی عمل و حوزه‏ی نظر پیش نیاید.

فکر می‏کنید این استقلال تا چه حد روی کار شما، به عنوان جامعه‏شناس و سردبیر چنین نشریه‏ای، تاثیر دارد؟

این رویه استقلال، عمدتاً یک سیاست‏گذاری و خط مشی کلانی است که ناظر بر فعالیت‏های این نشریه است و مبین این است که جهت‏گیری‏های نشریه به کدامین سو است یا اساسا کدامین منافع را تعقیب می‏کند.
به طور کلی می‏توانم بگویم که مجموعه‏ی کسانی که در این نشریه مطالب خود را منتشر می‏کنند، حداقل نگرانی‏هایی از این دست ندارند که انتشار مطالب آن‏ها در این‏جا احیاناً می‏تواند برای‏شان پی‏آمدهای سیاسی خاصی داشته باشد. دوم این که کسانی که این‏جا مطالب‏شان را منتشر می‏کنند، قدری هم آزادی عمل دارند.
شما باخبر هستید که نشریات علمی‏ای که وابسته ‏به محیط‏های دانشگاهی یا موسسات پژوهشی دولتی هستند -روی دولتی بودن تاکید می‏کنم، چون در ایران عمدتا دولتی هستند - شرایط بسیار سخت و دیسیپلین‏های عجیب و غریبی دارند که گاه به‏نظر می‏‏آید مقداری برج عاج‌نشینی است و مانع از انتشار مطالب و اندیشه‏ها و نظرات و حتی یافته‏های پژوهشی دانش‏آموختگانی می‏شود که لزوماً در محیط‏های علمی و پژوهشی حضور ندارند، بلکه در نهادها یا موقعیت‏های کارشناسی فعالیت می‏کنند. لذا این نشریه، از این حیث هم فضا و فرصتی را برای دانش‏آموختگان این رشته فراهم می‏کند که بتوانند نظرات و یافته‏های تجربی خود را منتشر کنند.

این نشریه فضایی را برای انتشار تحقیقات محققینی که می‏خواهند مستقل بمانند عرضه می‏کند. فکر می‏کنید تا چه حد اینترنت و عامل مالی، امکان این استقلال را فراهم کرده است؟

بی‏تردید فضای اینترنت این فرصت را فراهم کرده است؛ اولا که در دسترس بودن این امکان برای بسیاری افراد می‏تواند مغتنم باشد. کم‏هزینه بودن دسترسی به این نشریه هم می‏تواند فرصتی برای علاقه‏مندان یا مخاطبان این نشریه فراهم کند.
هم‏چنین دامنه‏ی فراگیری این نشریه از زاویه‏ی دیگر هم مطرح است. به عنوان مثال، نشریات محدودی در داخل کشور در زمینه‏های مختلف علوم اجتماعی و جامعه‏شناسی منتشر می‏شوند. اما دسترسی عامه‏ی مردم به آن‏ها بسیار دشوار است.
یکی از سیاست‏ها و یا امکان دیگری که در این نشریه وجود دارد، این است که اساساً علاقه‏مندان به مسائل اجتماعی، فارغ از این که دانش‏آموخته‏ی جامعه‏شناسی باشند یا خیر، می‏توانند مخاطبان بالقوه‏ی آن باشند.
من حداقل از طریق شمارش‏گرهایی که برای این نشریه پیش‏بینی کرده‏ام، شاهد آن هستم که گروه‏های متعددی از مردم، در اقصی نقاط کشور و همین‏طور از خارج از کشور روزانه از آن بازدید دارند. بسیار هم شنیده‏ام که عده‏ای زیادی از مطالب این نشریه بهره‏مند شده‏اند و حتی در محافل علمی و پژوهشی، بحث‏های متعددی در ارتباط با همین نشریه هم در ایران صورت گرفته است.
این نکته قابل تامل است که نشريه جامعه شناسی دارای کمترین توان مالی است و هزینه اجاره هتل این صفحه اینترنتي نیز توسط شخص من بطور سالانه پرداخت می شود و درکل جز وقت و انرژی که شخصا برای آن صرف می نمايم، هزینه دیگری برآن مترتب نیست و ازاین نظر مخاطبان باید در آرامش خيال به همکاری با نشریه بپردازند.

هدف شما چه مخاطبانی بوده‏اند؟ و الان مخاطبان‏تان به طور مشخص چه کسانی هستند؟

Bildunterschrift: Großansicht des Bildes mit der Bildunterschrift: علی طایفی عمده هدف نشریه ایجاد پیوندی بین دانش‏آموختگان و علاقه‏مندان به مسائل اجتماعی در داخل کشور و خارج از کشور است. این یکی از اهداف ارتباطی ما بوده که بتوانیم این حلقه‏ی ارتباطی را برقرار کنیم.
پل ارتباطی دیگر، ایجاد ارتباط فکری بین صاحبان مراتب علمی و پژوهشی در نهادهای علمی دانشگاهی و پژوهشی از یکسوست که در موقعیت‏ها و مراتب علمی خاصی قرار دارند و ازسوی دیگر دانشجویان و دانش‏آموختگان و حتی علاقه‏مندان و فعالان اجتماعی قرار دارند که می‏توانند احیانا با یک سری اصول و پرنسیب‏های اولیه برای انتشار یک مقاله‏ی علمی مشارکت کنند . هدف‏ نشریه این است که بتوانیم این پل را هم بین این‏ دو قشر برقرار کنیم.
فاکتور سوم که فاکتور گسترده‏تری است و شاید بتوان گفت تیری در تاریکی است، این است که اساساً بین آن‏چه دانش‏آموختگان، علاقه‏مندان و نویسندگان در حوزه‏های مسائل اجتماعی منتشر می‏کنند، با مخاطبان عمومی پیوندی ایجاد کنیم. یعنی مردم عادی در اقشارمختلف نظیرآموزگاران، اقشار کارگری، اقشار طبقه‏ی متوسط، کارمندان و همه‏ی افراد اعم از زن و مرد، می‏توانند به عنوان مخاطبان بالقوه‏ی بسیاری از مسائلی که در جامعه وجود دارد و طبیعتا گریبان آن‏ها را هم در گوشه و کنار خیابان‏ها و زندگی روزمره می‏گیرد، باشند تا بتوانند با مطالعه مطالب نشریه، قدری بیشتر در این مسائل تعمق کنند.

آقای طایفی، شما راجع به جامعه‏شناسی ایران تحقیق می‏کنید و فضایی را هم برای عرضه‏ی تحقیقات بقیه در اختیار می‏گذارید. تا چه حد می‏توانید با همکار‏های جامعه‏شناس‏تان در ایران در ارتباط باشید و آیا در این مورد با مشکلاتی هم مواجه هستید؟

بی‏تردید نگرانی‏هایی در بین دانش‏آموختگان جامعه‏شناسی در ایران، در ارتباط با این نشریه وجود دارد. بسیاری پرهیز می‏کنند از این که وارد عرصه‏هایی بشوند که مبادا حتی حداقل‏ سوءظن‏هایی در مورد آن‏ها ایجاد شود و سبب‏ساز مساله‏ای برای آن‏ها در فضاهای تنگ سیاسی و اجتماعی در ایران گردد.
از سوی دیگر بسیاری از افراد که در محیط‏های دانشگاهی و پژوهشی مشغول فعالیت‏های علمی و پژوهشی و یا آموزشی هستند و سالیان سال است که در این عرصه‏ها مشغول به کار هستند و حتی دانشجویان علاقه‏مند، توانایی تدوین یا نگارش نظرات و ایده های خود را به آن معنا که قابلیت انتشار به صورت مقاله‏ای علمی یا نسبتا علمی را داشته باشد، ندارند. هرچند این نشریه، این فرصت را هم فراهم و تسهیل می‏کند.
بدین معنا که درنشریه جامعه شناسی ایران از آن سخت‏گیری‏هایی که در نشریات علمی خاص وجود دارد و احیانا سبب‏ساز رتبه‏های علمی برای اساتید دانشگاهی می‏شوند اثری نیست و آن‏چنان سخت‏گیرانه برخورد نمی‏کنیم تا بتوانیم فضا را برای ورود افراد بیشتری برای یک گفتمان علمی فراهم کنیم.
این را هم اشاره کنم که هدف این نشریه به یک معنا، توسعه‏ی یک اندیشه‏ی اجتماعی است بدین معنا که اساساً به راحتی نباید از کنار مفاهیم و مسائل اجتماعی و فرهنگی که در جامعه وجود دارد، گذشت. بلکه باید با نگاهی شاید جامعه‏شناختی، با نگاهی از زاویه‏ای تئوریک‏ یا نظریه‏هایی که در این ارتباط وجود دارد، با قدری تعمق، لایه‏های مختلف یا هزارتوی یک مساله‏ی اجتماعی را به نحوی ‏بتوان به تحلیل نشست.
این توضیح تکمیلی را هم بدهم که در کنار این نشریه، ما یک اندیشکده‏ی دیگری هم داریم که قریب یک سال و اندی است تأسیس شده است و بیش از ۷۵۰ دانش‏آموخته‏ی جامعه‏شناسی در آن عضو هستند. در همان‏جا هم ما به نحوی به مباحث خیلی پراکتیکال و عملی، یا حوزه‏های زندگی واقعی روزمره‏ی مردم می‏پردازیم که آن هم در جای خود جالب توجه است.

مهم‏ترین مسائلی که این نشریه طرح آن را در حال حاضر ضروری می‏داند، چه مسائلی هستند؟

طبیعی است که بین مسائل اجتماعی و موضوعات اجتماعی برای تحقیق، تفاوت وجود دارد. ما می‏توانیم حتی در مورد رابطه گل و بلبل هم گفت‏وگو و بررسی کنیم و از سوی دیگر روی رابطه‏ی بین اعتیاد و کودک‏آزاری و یا فرضا اعتیاد و روسپی‏گری هم پژوهش داشته باشیم. بی‏تردید اعتیاد و روسپی‏گری به عنوان یک مساله‏ی اجتماعی مطرح است. عمده هدف و کانون توجه این نشریه پرداختن به مسائل اجتماعی از این دست است.
هرچند این نشریه به برخی مباحث روش‏شناختی و یا نظریه‏شناختی هم می‏پردازد ولی عمدتاً بیشتر به مباحث جامعه‏شناختی در حوزه‏های کودکان، خانواده، زنان، جامعه‏شناسی طبقات و نظریه‏ها و مسائلی از این دست و روش‏های جامعه‏شناسی توجه دارد.
البته دامنه‏ی حوزه‏های جامعه‏شناسی بسیار گسترده‏اند و قریب ۷۵ تا ۸۵ حوزه در سطح جهانی برای آن تعریف شده است. ولی با توجه به توان اندکی که در جامعه‏ی ایران وجود دارد، ما به برخی از سرشاخه‏های اصلی حوزه‏ها‏ی جامعه‏شناسی در این نشریه می‏پردازیم.

آیا خوانندگان و کاربرها، می‏توانند برای یافتن آمارهایی که در تحقیقات جامعه‏شناسی به‏کار گرفته می‏شوند، به این نشریه‏ی اینترنتی مراجعه کنند؟

بی‏تردید می‏توانند مراجعه کنند و با ذکر مأخذ از یافته‏ها و دست‏آوردهایی که دوستان، علاقه‏مندان و نویسندگان این نشریه منتشر کرده‏اند، بهر‏ه ببرند. باخبر هستم که اين نشریه به یکی از مراجع قابل توجه محافل علمي و پژوهشی تبدیل شده است و این‏جا و آن‏جا می‏بینم که در بسیاری از مقالات و نوشتارها، احیاناً حتی در کنفرانس‏ها یا حتی در کلاس‏های آموزشی دانشگاهی نسبت به این نشریه ذکر مأخذ می‏شود.
ولی در عین حال باخبر می‏شوم که دانشجویانی هم برای این که بتوانند مشق‏های دانشگاهی خود را ارائه کنند، بدون ذکر مأخذ کپی‏برداری هایی می‏کنند که به نظرمی‏آید، اخلاق علمی را بی‏تردید در همه‏ی فعالیت‏ها از جمله فعالیت‏هایی از این دست، باید رعایت کرد.
ازاین فرصت بهره برده و از همین جا از کلیه پژوهشگران و کارشناسان مسائل اجتماعی و دانش آموختگان رشته های علوم اجتماعی دعوت بعمل می آورم تا با ارسال یافته های پژوهشی و کارشناسی و همچنین پایان نامه های دانشگاهی خود چهت انتشار دراین نشریه، در توسعه انديشه اجتماعی و هدایت رويکردهای ساده انگارانه به مسائل اجتماعی بسوی تحلیل علمی آنها مشارکت کنند.

مصاحبه‌گر: کیواندخت قهاری